Bhimalapuram co in

సంక్షిప్తరూపము

మను చరిత్రము

అవతారిక

ఇష్టదేవతా వందనము

గురుస్తుతి

పూర్వకవి ప్రస్తుతి

కుకవి నిరాకృతి

పెద్దనామాత్యునకుఁ గృష్ణరాయని యభ్యర్థనము

వ. కావున మార్కండేయ పురాణోక్త ప్రకారంబునం జెప్పు మని కర్పూర తాంబూలంబు పెట్టినం బట్టి, మహాప్రసాదం బని మోదంబున నమ్మహాప్రబంధ నిబంధనంబునకుఁ బ్రారంభించితి, నేతత్కథానాయకరత్నంబగు నమ్మహీనాథు వంశావతారం బెట్టి దనిన. 17

కృతిపతి వంశ ప్రశంస

కృష్ణరాయల ప్రతాపాది వర్ణనము

షష్ఠ్యంతములు

ప్రథమాశ్వాసము

కథా ప్రారంభము

వ. అభ్యుదయపరంపరాభివృద్ధిగా నాయొనర్పం బూనిన స్వారోచిష మను సంభవం బను మహాప్రబంధంబునకుఁ గథాక్రమం బెట్టి దనిన, జైమినిముని స్వాయంభువమను కథాశ్రవణానంతరంబున, మీఁద నెవ్వండు మను వయ్యె నెఱింగింపు మనవుడుఁ, బక్షులు మార్కండేయుండు క్రోష్టికిం జెప్పినప్రకారంబున నిట్లని చెప్పం దొడంగె. 48

అరుణాస్పద పుర వర్ణనము

ప్రవరుని సౌశీల్యాది ప్రశంస

సిద్ధాగమనము - అతిథి సత్కారము

సిద్ధుని తీర్థయాత్రాభివర్ణనము

వ. అది యట్లుండె, వినుము గృహస్థరత్నంబ! లంబమాన రవిరథ తురంగ శృంగార చారు చామరచ్ఛటా ప్రేక్షణక్షణోద్గ్రీవ చమర సముదయంబగు నుదయంబునం గల విశేషంబులు శేష ఫణికి నైన లెక్కింప శక్యంబె? యంధకరిపు కంధరావాస వాసుకి వియోగభవ దుర్వ్యథాభోగ భోగినీ భోగభాగ పరివేష్టిత పటీర విటపి వాటికావేల్ల దేలాలతావలయంబగు మలయంబునం గల చలువకు విలువ యెయ్యది? యకటకట! వికట కూట కోటి విటంక శృంగాటకాఢౌకమాన జరదిందు బింబ గళదమృత బిందు దుర్దినార్ద్రీకృత సల్లకీ పల్లవ ప్రభంజన పరాంజన హస్తి హస్తంబగు నస్తంబునం గల మణిప్రస్తరంబుల విశ్రాంతిఁ జింతించిన మేనం బులక లిప్పుడుం బొడమెడు, స్వస్వప్రవర్ధిత వర్ధిష్ణు ధరణీరుహ సందోహ దోహదప్రధానాసమాన ఖేల దైల బిల విలాసినీ విలాస వాచాల తులాకోటి కలకలాహూయమాన మానస మదాలస మరాళంబగు రజతశైలంబు నోలంబులం గాల గళు విహారప్రదేశంబులం గన్న సంసృతిక్లేశంబులు వాయవే? సతతమదజలస్రవణ పరాయణై రావణ విషాణ కోటి సముట్టంకిత కటక పరిస్ఫురత్కురువింద కందళ వ్రాత జాతాలాతశంకాప సర్ప దభ్రముభ్రమీవిభ్రమ ధురంధరంబగు మేరుధరాధరంబు శిఖరంబుల సోయగంబులు గలయం గనుంగొనుట బహుజన్మ కృత సుకృత పరిపాకంబునం గాక యేల చేకూఱ నేర్చు? నే నిట్టి మహాద్భుతంబు లీశ్వరానుగ్రహంబున నల్పకాలంబునం గనుంగొంటి ననుటయు, నీషదంకురిత హసన గ్రసిష్ణు గండ యుగళుం డగుచుఁ బ్రవరుం డతని కిట్లనియె. 72

ప్రవరునికి సిద్ధుఁడు పాదలేప మొసఁగుట

పసరు మహిమచేఁ బ్రవరుఁడు హిమాద్రి కేఁగుట

వ. అనిన విని యమ్మహీసురవరుఁ డట్లరిగి యెట్లు ప్రవర్తించె, నతని పుణ్యవర్తన శ్రవణంబు మనంబునకు హర్షోత్కర్షంబు గల్పించెఁ, దరువాతి వృత్తాంతంబుఁ గృపాయత్త చిత్తంబున నానతీయ వలయు నని యడుగుటయును. 80

ఆశ్వాసాంత పద్యగద్యములు

గద్యము. ఇది శ్రీ మదాంధ్ర కవితాపితామహ సర్వతోముఖాంక, పంకజాక్ష పాదాంబుజాధీన మానసేందిందిర, నందవరపుర వంశోత్తంస, శఠకోప తాపస ప్రసాదాసాదిత చతుర్విధ కవితామతల్లి కాల్లసాని చొక్కయా మాత్య పుత్త్ర పెద్దనార్య ప్రణీతంబైన స్వారోచిష మనుసంభవం బను మహా ప్రబంధంబునందుఁ బ్రథమాశ్వాసము.

 

ద్వితీయాశ్వాసము

వ. అవధరింపుము. జైమిని మునీంద్రునకుం బ్రజ్ఞాసాంద్రంబులగు పక్షీంద్రంబు లవ్వలికథ యిట్లని చెప్పం దొడంగె. 2

హిమనగర సౌందర్యములఁగని ప్రవరుని యానందము

వ. కాంచి యంతరంగంబునఁ దరంగితం బగు హర్షోత్కర్షంబున. 4

మణిమయభవనమున నప్సరస వరూధిని

ప్రవరుని సౌందర్యముఁగని వరూధిని మోహించుట

వ. ఇట్లతని రూపరేఖావిలాసంబులకుంజొక్కి, యక్కమలపత్రేక్షణ యాత్మగతంబున. 34

తెరువుఁ దెల్పుమని ప్రవరుఁడు వరూధిని నర్థించుట

వరూధినీ నర్మగర్భ భాషణము

వ. అని నర్మగర్భంబుగాఁ బలికి, క్రమ్మఱ నమ్మగువ యమ్మహీసురున కిట్లనియె. 42

ప్రవరుఁడు వరూధుని కామనను నిరాకరించుట

వరూధినీ ప్రవర సంవాదము

వ. అనిన నత్తెఱవ యక్కఱకరి పలుకుల కులికి, గఱిగఱిం గఱవఁ గరకరిం జెఱకు విలుకాఁడు పరఁగించు విరిదమ్మి గొరకలు నెఱఁ కులఁ జుఱుకుచుఱుక్కునం గాఁడినఁ గడుం గెరలి, పరిణత వివిధ విబుధతరు జనిత మధుర మధురసం బానుమదంబు నదటునం జిదిమిన నెఱుంగక, మదనహరునైనఁ జదురునం గదియ గమ కించు తిమురునం గొమిరెప్రాయంపు మదంబునను, ననన్య కన్యా సామాన్య లావణ్యరేఖా మదంబునను, నొంటిపాటునం గంటికిం బ్రియుండై, తంగేటి జుంటి చందంబునం గొంటుఁదనం బెఱుంగక కుఱంగటనున్న యమ్మహీసురవరకుమారు తారుణ్యమౌగ్ధ్యంబులం జేసి తన వైదగ్ధ్యంబు మెఱయఁ గలిగె నని పల్లవించు నుల్లంబు నుల్లాసంబునం గదురు మదంబున నోసరించక, చంచల దృగంచల ప్రభ లతని ముఖాంబుజంబునఁ బొలయ వలయ మణిగణ చ్ఛాయా కలాపంబు లుప్పరం బెగయఁ, గొప్పు చక్కంజెక్కుచు, జక్కవ గిబ్బలుం బోని గబ్బిగుబ్బలన్‌ జొబ్బిల్లు కుంకుమ రసంబునం బంకి లంబులగు హారముక్తాతారకంబుల నఖకోరకంబులం గీఱి తీరు వడం జేయుచుఁ, బతిత వనతరు కుసుమకేసరంబులు దాల్చు నెపంబునఁ బయ్యెద విదల్చి చక్క సవరించుచు, నంతంతం బొలయు చెలులం దలచూపక యుండం దత్తఱంబునంజేసి బొమముడిపాటుతో మగిడి మగిడి చూచుచుఁ, జిడిముడిపాటు చూపుల నంకురించు జంకెనల వారించుచుం జేరి యిట్లనియె. 61

వరూధిని పై కొనఁ బ్రవరుఁడు తిరస్కరించిపోవుట

అగ్నిని బ్రార్థించి ప్రవరుఁ డిలుసేరుట

వ. అని సంస్తుతించిన నగ్నిదేవుం దమ్మహీదేవు దేహంబున సన్ని హితుం డగుటయు నమ్మహాభాగుండు గండు మీఱి పొడుపుఁగొండ నఖండ సంధ్యారాగప్రభా మండలాంతర్గతుండగు పుండరీక వన బంధుండునుంబోలె నుత్తప్త కనకద్రవధారా గౌరంబగు తనుచ్ఛా యావూరంబున నక్కాన వెలింగించుచు నిజగమన నిరోధిని యగు నవ్వరూధిని హృదయకంజమున రంజిల్లు నమందానురాగరస మకరందంబు నందంద పొంగంజేయుచుఁ బావకప్రసాద లబ్ధంబగు పవనజవంబున నిజమందిరంబున కరిగి నిత్యకృత్య సత్కర్మ కలాపంబులు నిర్వర్తించె నని మార్కండేయుండు క్రోష్టికిం జెప్పెనని చెప్పిన. 77

ఆశ్వాసాంత పద్యగద్యములు

గద్యము. ఇది శ్రీ మదాంధ్ర కవితాపితామహ సర్వతోముఖాంక పంకజాక్ష పాదాంబుజాధీన మానసేందిందిర నందవరపుర వంశోత్తంస శఠకోపతాపస ప్రసాదాసాదిత చతుర్విధకవితామతల్లికాల్లసాని చొక్కయామాత్యపుత్త్ర పెద్దనార్య ప్రణీతంబైన స్వారోచిష మనుసంభవంబను మహా ప్రబంధంబునందు ద్వితీయాశ్వాసము.

తృతీయాశ్వాసము

వ. అవధరింపు మమ్మహాత్మునకుం బక్షు లిట్లనియె. 2

వరూధినీ విరహ వేదనము

వ. అని వితర్కించుచుఁ గ్రిందుఁదనంబునం బునఃపునః పరిభవ కారియై కాఱియఁ బెట్టు సిరిపట్టి బెట్టేయం గాఁడిచను నలరంప కట్టియల గుట్టుచెడి వెచ్చవెచ్చనై హెచ్చి విచ్చలవిడిం గాయు నుద్దామ విరహ దవదహన దాహంబున దేహంబు తల్లడిల్ల, మల్లడిగొని పెల్లడరు నిట్టూర్పుగాడ్పు విసరులం గస రెత్తి యంతకంత కంతరంగంబున నితంతనరాక పొంగి చింతాసాగ రంబు వేగిరంబ వెల్లివొడిచె ననం దుడిచిన నడంగక సారెకుం దారకల నీరిక లెత్తు పొగ రన నిగనిగ లినుమడిగ నిగుడ మిగులు వగల బుగులు బుగులున నెగసి యెగసి యొప్పులకుప్ప లగు ఱెప్పలం జిప్పిలు కాటుక లప్పళించి కరంచి దరదళ దరుణ కమలదళ శోణంబులగు దృక్కోణంబులన్‌ దిగువాఱు కన్నీరు చెన్నారు కర్ణద్వయీ గోళంబులు నిండి తనుతాప తప్తంబగు హాటకతాటంక యుగళంబునంబడి క్రొంబొగ లెగయింప, బిస కిసలయ సగంధంబగు మణిబంధంబునఁ జికురబంధంబుఁ జేర్చు కొని పొరలం దుఱిమిన విరు లురుల నరవిరిసి కవిసి యిరులు కొను గరగరని నెఱికురులు గుఱిగడవఁ బెరిఁగినవగుటం జేసి రాశివడి మెయి మూసికొని గ్రహగణంబులం జెన్నగు మిన్ను విఱిగి పయింబడిన వడుపున బెడంగువడఁ, గలయఁ దలకొను పులకమొలక పయిరునకుం బాఱు దుర్వార వారిపూరం బనం గ్రమ క్రమంబున సంగంబులం గ్రమ్ము చెమ్మటల మిన్నేటి పెన్నీటి వఱ్ఱున మునుంగకుండ సవరించిన మించు కుంభప్లవం బనం బరిభ్రష్టోత్తరీయంబై బయలువడి యబ్బురంపు గుబ్బ చనుదోయి నిబ్బరంపు మెఱుంగు లీనం, గుపిత హర నయన శిఖి శిఖా భస్మీకృత స్మర విరహ శోకంబునం బడి చందురునిం బట్టుకొని యడలు రతిరమణి చందంబునం, గుసుమిత లతాంత నిశాంత శశికాంత వేదికాంతరంబున మేను సేర్చి వివిధ దశాంతరంబుల వేఁగుచుండె నంత.9

సూర్యాస్తమయ వర్ణనము

వ. ఆ సమయంబున. 15

చంద్రోదయ వర్ణనము

వ. మఱియు వికసితకైరవంబు లగు సరోవరంబుల నిజధవళధాళ ధళ్యంబున నాక్రమించి యందు నానందించు నరవిందమందిరకుం బుట్టినింటిసొబగు చూపి, చూపఱకు నిందుబింబం బిది గ్రహంబు లివి యను నంతరంబు లేకుండ నేకవర్ణంబు గావించి, సేవించు చకోరకదంబంబుల పుక్కిళ్ళకు వెక్కసంబై ముక్కులకు నెక్కి చిక్కంబడి, యొండొండ బొండుమల్లియల దందడిం దొరఁగు పుప్పొళ్ళ నుప్పతిల్లు నెత్తావులకు వెకలులై యాడుమొకరి తుమ్మెదలు రొదలు గల మెఱుఁగుడుంబురువులట్లు మిసమిసని మెఱవ ససిమెఱుంగు మొత్తంబుల నుమిసి యుమిసి, యందంద ప్రవహించు నిందూపల స్యందంబులకు విందు లగు నిందీవరమరందంబుల బెందడిం బడి బందనగొను వలిమించుక్రొమ్మంచుటౌదులీఁది యీఁది, వడిసడలి సుడివడుచు నొడలోము సోమరిగాలి యలవోక సోఁకులం గదలెం గదల వనం గదలునుపవన కదళి కేతకీ తాలహింతాల నారికేళపూగావళి కోమల పలాశద్రోణికల నునుపుగల పొరల యోరల శరధితరఁగల మీఁదనుంబోలె గిఱికొని, యెల్లవల్లికలుం బూవకఁపూచిన ట్టుల్లసిల్ల ఱెల్లుల్లసిల్లిన చందంబునం దెల్ల తెల్లనై, మొల్లమిగ నంతకంతకు దిగంతంబులు దంతంబులు దీరిచిన యిడుపులుంబోలెఁ దీండ్రింప రేయెండ దానగుటం జేసి యెండమావులం బుట్టించె ననం బట్టుగల పటికంపు రాచట్టు నేలల నెట్టుకొని, వెండియుం జిట్టకంబులకుం బెడమొగంబు వెట్టుకొని పట్టఁబట్టం బోవు ప్రాణభర్తల వెంటంబడి నూపురంబులు మొరయ వేనలులు విరియఁ గ్రమంబునంబుట్టు నిట్టూర్పు పవనంబు జవంబునం బైఁటకొం గెడలింప నందని కౌఁగిటం బొదివి ప్రియంబు చిలుకం బలికి ముద్దాడు జవరాండ్ర దంతచంద్రికల సాంద్రతం బంతంబు మెఱసి, మంతనంపువేళల మాటతబ్బిబ్బునం బుట్టు పొలయలుకలం దలలు వంచి రొద లేని నాలియేడ్పు లేడ్చు ప్రియల ననునయింప నింపునం జనవుమెఱసి చెక్కుటద్దంబులు నొక్కి మొగం బెగయ నెత్తి ముత్తియంపు ముంగఱ రంగునఁ గడలుకొను బుడిబుడి కన్నీటం బ్రతిఫలించి తుఱంగలించు తనదు నిగనిగలు గనుంగొని నగెనగె ననుచుం జుంబనం బిడం బోయి కెంగేల నదరంట వాటువడు కాముకుల వెల వెలపాటుకూటువం గోటికిం బడగలెత్తి, పిండి చల్లినగతిం గాయ డాయ లజ్జించి బుజ్జవంబునం బొదరిండ్లకుం దార్చి కాంతులం గవయ నంగనాచులగు నంగనల యంగంబుల పస ముంగిటంబడఁ జలిత కిసలయాంతరాళంబులం దూఱితూఱి యిరులు విరియించి, పతుల ప్రార్థనంబులం బుంభావ సురతాడంబరంబునకుఁ దోడు సూపి దూపటిలి యంగరాగంబులు గరంగం జెమర్చిన చంచలాక్షుల నిద్దంపుఁ దనూలతలం బుట్టి దట్టంబులగు చిఱుచెమట బొట్టులం బొడకట్టి తెలుపారు మలయజంపుఁ జిటులు గందంబుల యందంబు లొసంగి, సంజకడం దారు నొడివిన సంకేతంబుల నుండక తెరువు గట్టి పొరువుఁ దరువుల నీడల నడంగి నవ్వుటాలకు వెనుకపాటునం గదిసి ముసుంగు లెడలింప బెగడి కళవళంపుఁ జూపుల వల్లభులం జూచి యల్లన నగు నభిసారికల వెడందకన్నుల చెన్ను నన్ను కొని, పొదలు మదనోన్మాదంబునకుం బ్రోదిగా మోదంబునం గాదంబరి గండూషించి విటకదంబంబునకుం నొసంగు నంబురుహముఖుల యొప్పులకుప్పలగు నిప్పపూ మొగ్గలం బోని బుగ్గలం దగ్గలిక సూపు కమ్మ పంజుల వజ్రపుం జకచకల నకనకలు వీడుకొని, కలికితనంబులం గలసి మెలసి రతాంతంబునం బరిశ్రాంతి యడంగ నంగణంబుల నిలిచి యొండొరులకురులు దువ్వుచు విహరించు సమయంబునం బల్లవులు కేళి కల్లప్పుడన్న తమ మాటలు దలఁపించిన నుదరిపడి మందస్మితంబు లంకురించు హుంకృతుల జంకించి కంకణంబుల రత్నంపుఁ దళుకులు సెదర నుంకించి వైచు చేమంతిపూబంతులం బుటపుటనై, మిటమిటం గాయు దట్టంపుఁ బండు వెన్నెల మెండున బెండువడి డెందంబు గంది తాలిమి చిందువందై కెందలిరు పాన్పునం దను వొందక లేచి కూర్చుండి కన్నీరు గోట మీటుచు బోటితో వరూధిని యిట్లనియె. 28

వరూధినికిఁ జెలుల శైత్యోపచారములు

చంద్రోపాలంభము

మన్మథోపాలంభము

మలయ పవనోపాలంభము

సూర్యోదయ వర్ణనము

వరూధినికి సఖుల సమాశ్వాసనము

వ. ఆ సమయంబున దేవజాతిత్వ జనిత విమలజ్ఞానపాటవంబునం దద్వృత్తాంతంబు సమస్తంబు నెఱుంగుటంజేసి. 67

వరూధినీ కాముకుఁడైన గంధర్వుని మాయోపాయము

వరూధిని సఖులతో నుద్యాన విహారము

పుష్పాతిచయము

జలక్రీడలు

మాయా ప్రవర దర్శనము

వరూధినీ కపట ప్రవర సంభాషణము

వ. అనిన నక్కుహనా భూసురుండు. 96

వ. ఇంత యేమిటి కంటేనిం జెప్పెద, నేను వైదేశికుండ, బంధుమిత్ర కళత్రంబులం బాసి దైవయోగంబున నింత దూరం బేఁగుదెంచినవాఁడ, మీఁద భవదర్థంబు ప్రార్థితుండనై వ్రతహోమాద్యనుష్ఠానంబులు విడువంగలవాఁడ నగుటం జేసి యంతరంగంబునఁ గలతెఱంగు తేటపడం బలుకవలసె నాకర్ణింపుము. 104

వ. నీ వెట్లు చెప్పి తట్లు సేయంగలదానినని యతనినొడంబఱుచు సమయంబునఁ దోడి నెచ్చెలు లచ్చకోరాక్షిం గూడుకొని. 108

లతా గృహాంతర సమాగమము

వ. ఆ సమయంబున, 115

వరూధినియందు దౌహృద లక్షణములు దోఁచుట

గంధర్వుఁడు కల్లబొల్లి మాటలు సెప్పి చనుట

వ. అని వితర్కించి యక్కపటవిప్రుఁ డెఱింగించి యనిపించుకొనియ పోవువాఁడై యప్పుడప్పువ్వుఁ బోఁడి డాయం బోయి బుజ్జనంబొప్ప నిట్లనియె. 126

వ. అనుటయున్‌ దరువాతి వృత్తాంతంబు గృపాయత్తం బగుచిత్తం బున నానతీయ వలయు నని యడుగుటయును. 141

ఆశ్వాసాంత పద్య గద్యములు

గద్యము.ఇది శ్రీమదాంధ్ర కవితాపితామహ సర్వతోముఖాంక పంకజాక్ష పాదాంబుజాధీన మానసేందిందిర నందవర పురవంశోత్తంస శఠకోప తాపస ప్రసాదాసాదితచతుర్విధ కవితామతల్లి కాల్లసాని చొక్కయా మాత్యపుత్త్ర పెద్దనార్య ప్రణీతం బైన స్వారోచిష మను సంభవం బను మహా ప్రబంధంబునందుఁ తృతీయాశ్వాసము.

చతుర్థాశ్వాసము

వ. అవధరింపుము. జైమిని మునీంద్రునకుఁ బతంగపుంగవంబు లిట్లనియె. 2

వరూధిని పుత్రవతి యగుట

వ. అనంతరంబ యొకానొక పుణ్య దివసంబున. 4

మౌనుల యొద్దికలో స్వరోచి పెరుఁగుట

స్వరోచి యాటవికుల కేలిక యగుట

ఎఱుకు ఱేని మొఱ

వ. యుగ విగమ సమయ సముద్భూత జీమూత పటలంబునుం బోలెఁ గైలాసగిరినితంబ ప్రాంత కాంతారపర్యంతంబు నిరంతరంబై కాఱుకొన్న యొక్క గహనరేఖం గరాంగుళిం జూపి భూపతి కి ట్లనియె. 15

స్వరోచి మృగయా విహారము

వ. నగరు సొచ్చి యచ్చటం గక్ష్యాంతరశాలాంతరాళంబుల నందంద తండతండంబులై వ్రేలునత్తెంబులం జము రంటు పలల ఖండంబుల మండితంబు లగు నిడుద వెదురుదండెంబుల బర్హి బర్హ నిబద్ధాగ్రంబులై కొమరారు దోరెపుఁద్రాళ్ళతోడం దిరుగుడుల వెడంగుపడి వడిదప్పునట్లు త్రాళ్ళం గట్టువడి పొట్ట లదరంగ నిక్కి పరిసెనంబుల వేయునవియును, నపహసితశార్దూలకుటిల నఖ కోటి పాటవంబులగు త్రోటిపుటంబులం జటకసరటాదిజంతు కళేబరంబులం జరణనఖరాంకురంబుల నిఱికి చీరుచుం గేరునవి యును, నాఁడునాఁటికిం బాటించి వేఁటకాం డ్రదనెఱింగి మేపు మేపుల చమత్కారంబుల నిరాకరించి వీఁకునం దిరిగి తిరిగి యీఁక దీర్చుకొనునవియును, బద నగ్గలించి కూయుచుం గడుపు నకనకంబడం గనుకట్టుతోడ మోములు మలంచుచుం బంజరస్థిత కీర శారికా పారావతాదుల పలుకు లాకర్ణించి యెగసి యెగసి నిజావస్థితతాదృగ్విధాధార వేణుయష్టులకుఁ జట్టుపలు చెదరం బ్రదక్షిణభ్రమణంబులఁ బరిభ్రమించి మగుడ నెట్టకేలకు మట్టు కొనునవియును, మేర మీఱం దిన్నయెరల నన్నుకొని యరగన్ను వెట్టి బోరకడం బొటమరింపం గూరుకుచుం గుతికిలంబడునవి యును నై పరఁగు పలుదెఱంగుల డేగమొత్తంబులను, గుత్తంబు లగుమిగులమెత్తని జలపోఁతతోలు పట్టెడలు మెడల నమరం బనుపార్చి కట్టుఁగంబంబులకుం దార్చి బంధించిన కుందనంపు గొలుసులు గల్లు గల్లు మనంగ నొడళ్లు జాడించికొనుచుం గొన సాగి సోగలై ముంగిసమోరలుంబోని మోరలు సారెసారెకు నెత్తి బయలు పసివట్టుచుఁ గట్టెదుటి వాజిశాలలం గట్టిన పొట్టేళ్ళకై యాదిగొని నీల్గి కాలుద్రవ్వి ఘనఘనాఘన ఘర్ఘర ధ్వాన సమ ధ్వనులు చెలంగ మ్రోఁగుచు నింగిఁ బ్రాఁకుచు నింగలంబు లుమియు నయనగోళంబుల నాభీలంబులై వివృతవదన గహ్వర విలంబి జిహ్వాపల్లవంబులకుం గ్రూరతర దంతకోణ కాంతికలాపంబులం గోరక స్తబక యోగంబు గల్పించుచు నల్పే తరగ్రస్త కీలాలపలలజాలగ్రాసంబులు నెన్నడుము సన్నఁదనంబున నట మిగుల డిగ్గి చన కునికిం గటితటంబులకంటెం దారె పుట పుట నయ్యె ననం దోరంబు లగుబోరలఁ గందంబుల నందం బులు గని బిరుదు లంకించి తమ్ము నుపలాలించు పరిపాలకుల సంస్తవంబులకుం జెవిదార్చె ననం గర్ణకిసలయంబులు వ్రాలం బడి వెండి గుండులుంబోలెఁ గన్నులపండువులై గండభైరవ పూజవారువంబు లన మెండుకొనియుండు జాగిలంబులను గాంచి యందునందును వేఁటకు నుఱవైనవాని నేర్పఱించి తెచ్చు టకు ననుచరుల నీవు నీ వని నియమించి తానును నాఖేటకోచిత పరిపాటి సన్నద్ధుం డయ్యె, నయ్యవసరంబున. 27

వ. ఇట్లరిగి యమ్మహారణ్యంబు సొచ్చి విచ్చలవిడి నచ్చటం బచ్చిక బయళ్ళ మచ్చిక లచ్చుపడం దటిచ్చటులం బగు లోచన ప్రభా పటలంబు దిక్తటంబులం బర్వఁ దాఱుమాఱుపడ నిడికొనిన మొగంబులతో నేణీజిహ్వాపల్లవోల్లిహ్యమానాంగంబు లగు సారంగంబుల ఖురళికారంగంబు లనం గనుపట్టు చెలికపట్టు లును, బిట్టెసంగు నాఁకటం దట్టువడి పొట్టకై పుట్ట కూటికిం జీమలకుం జెదలునకు నెలుంగులు గులగులం బుట్టలు నిశిత నిజ నఖర కులిశ కోటులం గోరాడ నాదండలఁ గాచుకొని యుండి వెడలి చను విషవిస్ఫురద్భుజంగంబుల నల్గడం గబళించి గెంటకుండ దంటు చప్పరించు గతిం జప్పరించుచు నొండొంటికిం బేరెంబులు వాఱి కుప్పించి తప్పించుకొను దుప్పుల ఖురజ రజశ్ఛటల నెసక మెసంగు మసకమసకల మఱుంగుపడియుండు గండోపలంబులును, బరిహసిత సితేతర పాషాణపాటవంబు లగు విషాణపరిఘంబు లొండొంటిం దాఁకి కఠిల్లు పెఠిల్లు మనం బోరు కారుపోతుల కోలాహలంబులం బ్రతిశబ్దంబు లీను కోనలును, మదమొదవ నెదపదనునం బొదలు పెట్టలకుం జుట్టంబులై చిల్లర సలుగులం బిల్లలం జుల్లరంబుల సాగనిచ్చి గమికి వెనుకయై మలయుచుం బిఱుందం దిరుగు చిఱు గున్నలకు వెన్నాడు తోడేళ్ళ సివంగులం దిరిగి తిరిగి మొత్తి పోనొత్తి చరియించి నేకచరంబుల ఘుర్ఘురధ్వానంబుల ఘూర్ణ మానంబు లగు పరిగె పక్కె పలుమేరు రేఁగు వేము పులుగుడు గురివెంద యీఁదు గేదంగి మోదు గౌరు కోరింద కనుము కానుగు మొదలగు పొదలం బొడు వగు నానా విపిన పాదప కలాపంబు లును, మాటిమాటికి మానిసికాటు మరగి తెరువులు గాచికాచి డగ్గుత్తిక పడం దిను పెద్ద పొలవలనం బుటపుటనై త్రుప్పుళ్లు డుల్లి త్రుళ్లి గంతులిడు గబ్బి బెబ్బులుల నలఁగుడుల దొడ్లజనంబులు మంత్రించి పొరక దిగిచిన నీరు మే పుడిగి గిరులు గ్రక్కదల వాపోవుచుం దిరిగి తిరిగి వాకట్టు విడిచినప్పుడు దప్పికై పాఱి సెలయేటిటెంకులం బాఱమ్ములు ఱొమ్ము కెలంకులంగాఁడ గాండ్రు గాండ్రు మని రొప్పి నొప్పి కుప్పరంబుగా వియత్తలంబునకు విల్లెత్తుపొడ వెగసి నెత్తురులు గ్రక్కుచుఁ గూలు క్రోల్పులుల ఘర్ఘరధ్వనుల గుండియ లవిసి కలగుండు వడు కారండవంబుల పక్షపుట పటాత్కారంబుల బోరుకలంగు సెలయేటి టెంకులును, మేఁతవెంబడిం బొలము పల్లంబులం దిరిగి తిరిగి పెంట్రికలు వెట్టు పెంటపట్టునకు వచ్చి యచ్చట గ్రుచ్చి కానరాకుండ మునుమున్న మృగయుండు బిసయొడ్డి సంఘటించిన కాలి బోనులం బడి బెగడక యద్దారు వీడ్చుకొని యీరములఁ దఱి యంబడి యవ్వలికై వెడలి చనలేక గెడసి తన్నుకొను మన్ను మెకంబుల యాక్రందనంబులం గ్రందుకొను విషమ ప్రదేశంబులును, జిఱుత గండ్లగమిచేత దైవికంబున డాప్రక్క మీఁదు వడ దాఁటువడి యవి గొంతుక్రొన్నెత్తురులె క్రోలి విడిచి చన మార్మెడలు వడి మశకవనదంశమ్ములు మూఁగ మాఁగంబాఱిన కొండగొఱియ ముఱుగుడు బొందులకు సందడించు కంకగృధ్రా వళుల మొల్లంబుల ముసుంగువడు పల్లంబులును, మేయుతఱి వీఁ పెక్కి ఱేఁ చొకటి మూఁపురంబు గఱచి కరచి యెఱచి పడ వైవం దోడి యొక రెండు మూఁడు వెనుకముందఱ నందంద కాళ్ళం బెనంగుచు నత్తునుక లేచి యేఱి తినఁ గాలెడలిన యెడ మండుతద్వేదనకుం గాక మట్ట లెత్తుకొని యొత్తుగల పొదరుటడవులు చొఱంబాఱు పిడికడితి కదుపు నురవడికి విఱిగి పడిన విటపి విటపంబులం దడుకు వొడిచినగతి నొందు నెడలును, బదులుపదులు నూఱులు నూఱులు వేలువేలు గుములుగట్టి దట్టం బగు నెయ్యంబున వెదురుబియ్యంబు లొండొంటి కొసంగఁ గరి వరకరేణువులు వంప ముంపుచెడి యిట్టట్టువడి తిట్టలగు జిట్టల సంకటంబు లగు డొంకల నీక్షించి హర్షించి, యెక్కుడుఁ దమి నొక్కయెడ నడుగు వెడలనిటెంకిఁ గని వాఱుగవులునకు మెకము దిగ దని యెన్ని; మన్ను దూర్పెత్తించి గాలి పరికించి దిగువ దెస దొడ్డివల పన్ని యెగువ పొలిమేర బారాది యగు దూరం బేఁగఁ బోఁగువాఱించి యత్త్రాట వల మోవం దెర లెత్తి యెత్తిన నత్తెరఁ దుత్తుమురుగాఁ జించుకొని పాఱినం బోనీక బారిసమరుటకు వలచుట్టునుం జెట్టు దండగొని నిలువ నలువుగల పుళిందులఁ గొందఱ నిలిపి, యమ్మంది పిఱుంద జాగిలంబుల తోడ వాగురికుల నిలువ నియమించి తెరకు లోనగువాని నందుఁ బడంగొట్టించియు గట్టువెంట దట్టంబుగాఁ బ్రజ నెక్కించి మఱి కలయ గహనతలంబున నెల్లం బెల్లుగా విల్లువేఁటకు నేటుదప్పని మేటివిలుకాండ్ర మృగములు వెలువడుటకు హరిచ్ఛదచ్ఛటా వృతశిరఃకటిధనుష్కోటులై కొట్టికానిం జూపెట్టుకొని యెదురు మాటులు గాకుండ నుండి చెదరి పొరదెరువులం బఱవకుండ నీరముల సందుసందులం దమతమకట్టిన మోటకత్తుల నొండొండ ఖండితంబు లగు మండగల కంపమండలు ద్రోచి మునుములం గనుమ లొనరించుకొనం బంచి, తాను నొక్కొక్కయెడఁ బాద చారియు, నొక్కొక్కయెడఁ దురగాధిరూఢుండును నై యెల్లెడల మెలంగుచుం గూఁత లెగయఁ బణవ మృదంగ దుందుభి ప్రముఖ తూర్యంబులు గొట్టించియు గాహళులు పట్టించియు నగ్నియంత్రములు ముట్టించియు రొద మిన్ను ముట్టం జోపు వెట్టించిన. 37

వ. అత్తఱిం దత్తఱంబున మొత్తంబయి చోపుడుఁగోలలు గొని కెలంకుల పొలంబులం బులుఁగులం జోపుచు డేగవేఁటకాండ్రు వేఱుపడి వేఁటాడం దొడంగి రందు. 55

వ. ఇ ట్లాఖేటఖేలనంబున వివిధ మృగ విహగ వధం బాచరించి చాలించి, యంచెలంచెలం బంచతాపతిత చమర సృమర కిరి హరిణ రురు మహిష వృషదంశక గోధికా శశ పిశిత ఖండంబు లొండొండ యువ్వెత్తుగా నాకుఁబొత్తరలం గట్టియు గుదులు గుట్టియుఁ జిక్కంబుల నించియుఁ గావడుల నుంచియు సవరించి, దిగదిగన విసరి బగబగన మండు చిదుఁగు సొదమంటల కడ్డంబు వట్టి, మీసంబులు సూఁడిచూఁడి వాఁడులగు కత్తులం దిత్తులొలిచి కుత్తుకలు గోసి శితముఖంబులగు నఖంబులం బెకలించి విపుల వపు రపహసిత మహాశైలంబు లగు శార్దూలంబుల బొందుల నందంద పడవైచి, యంతంతఁ గాంతారంబున దంతురంబుగాఁ బడిన దంతావళంబుల దంతంబులు గైకొనియుఁ దత్కుంభ నిర్గత మౌక్తికంబు లేఱికొనియు, గోఱజంబుం జమరవాలంబుల బర్హిబర్హంబులం బరిగ్రహించియు మరలి, యత్తఱిఁ గడింది నెత్తురుం బ్రొద్దగుట వెఱచఱవం జఱవ నేఁదు పెనుముండ్లఁ బండ్ల సరియలు నెఱియలువాఱి బోరనం గాఱు ధారాళ రుధిరా సారపూరంబు నాకి నాకి నాలుకలు దిగవైచి యేచిన మహాతపోష్ణంబునం దృష్ణ వొడమి దగ నిగుడ వగ రడరి యొడలం దొడలను మెడలను బెడిదంపు నిడుదకోఱల సలుగు లడిచినయెడలం బొడబొడను వెడలెడు నుడుకునెత్తుటన్‌ బడలి తూలుకౌలేయ కమ్ముల యంగమ్ము లార్ద్రకర్పటంబులం గప్పి, దప్పి నిగుడ నప్పొలంబు పశ్చిమపు దండ నుండు వెండికొండ బండలఁ జండకర కర హిండనంబునం బాండుప్రభలు నిండి పఱచు తఱచు సెలయేఱుల సూరెలంగాఱుకొను భూరుహ నికాయంబుల డాయం జని తద్ఘనచ్ఛాయల నిలిచి, యచ్చటంగ్రొచ్చి గరువు నేలల గుంట లొనరించి లోన నుమ్మగిలి గబ్బు వలవక కమ్మ తావులు గల నావురాకులు పఱచి యెఱచిలో మే లేఱి కారిజముం గందనకాయ క్రొవ్వు మొదలగు మిగుల మెత్తని పలలభిత్తంబు లందుఁ గ్రందుకొనం గ్రుక్కి, యెక్కువ తక్కువలు గాకుండఁ గండ గలతింత్రిణీ శలాటు సంఘాతంబు లామీఁద నెఱయం బచరించి, యెసరుగాఁ దేట లగు వేఁడినల్లలు గుమ్మరించి, లవణ కణ సంచయంబు నించి, లావుగాఁ గావు గప్పి, యుపరి ప్రదేశంబులఁ గారెనుపపెంటపట్ల నీరాఱు నేఱుఁ బిడుకల దాళ్ళిడి, నెల్లికొయ్యలు ద్రచ్చి నుచ్చు లంటించినం బెచ్చుపెరుఁగు చిచ్చులా త్రంపులం దవిలించి, చిముడ నుడికిన వెలువరించి, యుప్పు వెప్పునుం గల యప్పిశితఖండంబులు గనగనని నిప్పులం జమురు చిప్పిలం గాల్చిన కమ్మకఱకుట్లం జట్రాతిపయిఁ గాట్రేనికిం గుడుపువెట్టి, పిదపఁ బాళ్ళవెంబడిం బంచుకొని తారు నుపయోగించి, తద్దేవతా ప్రీతికై తలలుఁ దోఁకలు డొక్కలు నచటి విటపి విటపంబుల వ్రేలం గట్టి, శిశిర మధుర సలిలమ్ములు ద్రావి వాగురికులు విశ్రమింప, నిలింపాంగనాసుతుండును సహ సమాగత చతుర వలల కృత పలల ఫల మూలాది శుచిమధుర మృగయోచితా హారంబులం దృప్తి వహించి పరిజనారచిత పల్లవాసనా సీనుండై గండూషితపుండరీక మధు రసాసారంబు లగు నిర్ఝరా నిలకిశోరంబు లొలయ నలయికలు దేఱియున్న సమయంబున. 60

అపశకునములు - శుభశకునములు

విపన్నయగు మనోరమకు స్వరోచి యభయ మొసఁగుట

వ. ప్రాణరక్షాసంశయంబగు మహారణక్షోభం బొక్కటి గలుగు, మీఁద నెట్టకేలకు మితి వెట్టరాని జయ మంగళంబు లగునని యంతరంగంబున నిశ్చయించి యూఱడిలు సమయంబున. 65

మనోరమా - విభావసీ - కళావతులకు జీర్ణముని శాపము

మనోరమ స్వరోచికి అస్త్రహృదయ విద్య నొసఁగుట

రక్కసునితో స్వరోచి ఘోరసమరము

వ. ఇట్లు తిరిగి యుక్కెక్కి రక్కసుండెక్క డెక్కడ నని యక్కౌట బలంబు లగుడంబులుఁ గటారు లీఁటెలుఁ బందీఁటెలు విండ్లు గండ్రగొడ్డండ్లుఁ జిల్లకోలలుఁ బంట్రకోలలు మెఱయ రయ సముద్ధూత ధూళి ధూసరిత ధారాధర పథంబగుచు నొక్కపరియ చీమపరి యనం గవిసె నందు. 110

వ. ఇట్లు తలపడి యమ్మనుజ దనుజులు బీరంబులు దోరంబులుగాఁ బోరుతఱి భూరమణుండు క్రుద్ధుండై సమిద్ధరణి బద్ధపరంపర యగు నంపఱం బెంపఱం జంపరాదు నిలింపారాతినని వితర్కించి, కించిత్తును గొంచక కాంచనద్రవకంచుకితంబును దరణి ఖరకిరణ కాండచండంబును నయి యాఖండల దోర్దండ సముజ్జృంభిత వజ్రాయుధ చకచకం బకబక నవ్వు వజ్రభేదియలుంగు వెలుంగ మత్తారులకు నుత్తలంబిడు నత్తలంబును బద్మరాగమణిచూడంబగు కేడెంబునుంగొని వేడెంబునం దురంగంబుఁ బఱపితెఱపి గని తఱటుచేసి యొరసిచన నుఱికించి కఱకుటరిబరిఁ బఱియవడం బొడిచి కడచి నిలిచినం, బెలుచనం బరిగోలపోటున నాటోపించు మత్త కరివృత్తి నెత్తు రొలుక నక్తంచరుం డుదంచితగతి సవ్యదిశ కొత్తి తఱుమ నపసవ్యగతిన్‌ జాళెంబున హయంబుఁ బోని చ్చుచు నచ్చరకొడుకు తిరిగితిరిగి సింగిణి నేయుచుం జుట్టుకొనిరా, మనుజాశియు నిట్లట్ల వెనుక వెనుక కడుగిడుచు నడ్డంబుగా నడవి కడ కొత్తికొని నడచి యొడుదొడు కగుడు బెడిదంపు నడక నడరి కడకాళ్ళ కొడియం జిక్కె రక్కసునకుం దుక్ఖారంబను నాలోన నడిదంబునం బుడమిపతి పెడవిసరు విసరి యసురవరు కరాం గుళంబులు దెగనడిచె, నడిచిన సుడివడక మడమలం దాటించిన ఘోటకంబు వెగ్గలంబుగ మ్రొగ్గియు నగ్గలిక చెడక మోఁకరించు కొని కొన్ని యడుగులు సని సేకరించుకొని కంచుమించుగం బఱచుట గగనచరుల వెఱఁగువఱిచె, నట్లు పఱచినం గందంబుఁ జఱచి మొగంబు దుడిచి ప్రస్తుతులఁ గుస్తరించి యతిరభస ఫూత్కార ఘోరారావంబుతో ఘోణారంధ్రనిశ్శ్వాస గంధవాహ ప్రవాహంబు వెడలు వాహంబు దగ మట్టువడ నిట్టట్టు మట్టించుచు నాస్వరోచి నిశాచరు నుద్యోగంబు చూచికొనవలసి నిలిచి, యంతన యతం డొక్క తరువుఁ గరయుగళి నిఱియంబట్టి పెల్లగింప మల్లాడు నాలోనన గల్లునం గింకిణులు మొరయ మెఱుంగు మెఱసినగతి మరల హరిం బఱపియొకటి రెండు మూఁడు గొరకల నెఱఁకులు గాఁగ గుబ్బకొలందికిం దిగవైచి మ్రాను విడిపించి యెలయించుకొని బయలువెడలించి, దోషాచరుండు పాషాణమ్ముల కెపుడెపుడు వంగె నపుడపు డెల్లం దురంగంబు నటం దోలి గంటి యిడి వెంటంబడుటయు గెంటించి లేదు బంతి యన్నయ ట్లల్లంత నుండ వాగె సడలించి పగతుపై నిగిడి వాగెఁ గుదియింప ముంగాళ్లు గగనంబున రా మగిడించి యందె చప్పుడుం గింకిణీ రవంబును నురుమ గీసినగతిం దేఁటి మ్రోసిన క్రియ నాదాఱక యే దిక్కుఁ జూచిన నాదిక్కుననే వినంబడ నెక్కడఁ జూచినన్‌ దానయై, నీడ యేర్పడక పార్శ్వంబులం గట్టుకెంబట్టు లాలసరి సమకట్టు ఱెక్కలుగా యాతుధానుం డనుకొండచిలువ నొడియ నేలపఱపుగా నాడు గరుడుం డనం బాయుచు డాయుచు, దవ్వులం బొలసి కుఱంగటఁ దోఁచి, కుఱంగట నని చూడ దవ్వులం బొరసి, దవ్వు చేరువ లనిర్ధార్యంబులుగా మెలంగు దేజికాశ్వంబు మెలంపుచు వింటనుం బంట్రకోలల నడిదంబున నత్తలంబున నేసియు వ్రేసియు నడిచియుం గడపలం గానక మిడిసి మృతుండునుం గాని దానవునిం జూచి వేసరి రోసంబున. 115

పావకాస్త్రము ప్రయోగింప రాక్షసుఁడు గంధర్వుఁ డగుట

వ. అనిన విని తరువాతి వృత్తాంతంబు వినుటకుం దివుటమై మదీయ మానసంబు కౌతుకాధీనంబయ్యెడు వినిపింపుఁడని యడుగుటయును. 119

ఆశ్వాసాంత పద్య గద్యములు

గద్యము. ఇది శ్రీ మదాంధ్ర కవితాపితామహ సర్వతో ముఖాంక పంకజాక్ష పాదాంబుజాధీన మానసేందిందిర నందవరపుర వంశోత్తంస శఠకోప తాపస ప్రసాదాసాదిత చతుర్విధకవితామతల్లి కాల్లసాని చొక్కయా మాత్యపుత్త్ర పెద్దనార్య ప్రణీతంబైన స్వారోచిష మనుసంభవం బను మహా ప్రబంధంబునందుఁ జతుర్థాశ్వాసము

పంచమాశ్వాసము

వ. అవధరింపుము. జైమిని మునీంద్ర చూడారత్నంబునకు నీడోద్భవంబు లి ట్లనియె. 2

గంధర్వుఁడైన యిందీవరాక్షుని శాప వృత్తాంతము

వ. జటిలుండు కిటకిటం బండ్లు గొఱికి హుమ్మని కటమ్ము లదుర ముకుపుటమ్ములు నటింపఁ గటకటా! కుటిలాత్మా! యటమటమ్మున విద్యఁ గొనుటయుంగాక గుటగుటలు గురువుతోనా! యని కటకటం బడి కకపాలలోని బూది కేలం గొని యాసురి యగు మాయ మాయెడం బ్రయోగించి వంచించి యపహసించితివి గావున నసురవై పిశితంబును వసయును నసృగ్రసంబు నశనంబులుగా మెసవి వసుధ వసియింపు మని బసుమంబు సల్ల గుండె జల్లుమని కల్లువడి మునితల్లజు పదపల్లవంబులం ద్రెళ్ళి యిట్లంటి. 19

వ. ఇవ్విధంబున విధివిధానంబున యాతుధానుండనై ధారాధరోత్సేధంబును నతి నిశిత రోమసంబాధంబును ధూమ సమధామంబును ధృతాంత్రదామంబును జలిత కపాలకుండలంబును జ్వలిత సిత దంష్ట్రామండలంబును నాగాయుత త్రాణంబును మస్తకోత్తుంగ ఘోణంబునునై యనవరత హింసానురూపంబగు రూపంబుఁదాల్చి] శకటాంగభంగికమ్ములై యింగలమ్ము లొలుకు నపాంగమ్ములం బిశంగమ్ము లగుచుఁ బశ్యజ్జనానుమోచనమ్ము లగులోచనమ్ములు వెలుంగ బభ్రుకేశమ్ములు దూల సకలభూత భయంకర మ్మగు పటిమ నిచటియుటజమ్ముల కుఱికి జటి యనక వటు వనక యతి యనక వ్రతి యనక గృహి యనక సతి యనక శిశు వనక భక్షించి భక్షించి కుక్షింభరిత్వంబునం బ్రవర్తిల్లితి నది యట్లుండె వినుము. తారలకు వర్షధారలకు నిసుమునకుఁ గసవునకు లెక్క గలిగినం గలుగుఁ గాని మదీయజఠరానల జీర్ణ జంతుసంతానంబు నకు లెక్కయిడ న క్కమలగర్భుండును సమర్థుండుగాఁ డిట్టి కృత్రిమ దనుజభావావిష్టుండ నగు నా దౌష్ట్యంబు సవసవగాఁ దెలిసి ముదురకయ మున్న మత్కళత్రంబులం బుట్టినింటివా రుత్సవావ లోకన వ్యాజంబున ననిపించుకొని చని నిజగృహంబుల నునిచి రక్షించుకొని యుండి, రప్పు డే నశనంబు కానక, కానక కన్న యిక్కన్నియం గైలాసకాననంబునం గుసుమంబులు గోయు దానిం గని కనికరం బుడిగి కడుపుఁ జిచ్చునకు మ్రింగం దఱుముకొనివచ్చి యిచ్చోట భవదీయ దర్శనంబున వృజినరుజ వలన విముక్తుండనై నిజప్రకృతిం బొంది కృతార్థుండ నైతి. 27

ఆయుర్వేద విద్యను బొంది, తన తనయను బెండ్లియాడుమని స్వరోచిని గోరుట

సాయంసంధ్యా వర్ణనము

వ. అనంతరంబ క్రమ క్రమంబున. 37

వ. ఆ సమయంబునం బరిశ్రాంతుం డగునమ్మహీకాంతుం డొక్క శశికాంత శిలా మండపంబున దట్టంబుగాఁ బఱచిన చిగురుపఱపుల గంధర్వరాజునుం దానును సుఖాసీనుం డై యిష్టకథాగోష్ఠి నా రాత్రి గడిపె నంత. 39

ఇందీవరాక్షుఁడు నిజనగరి కరుగుట

మందరగిరి వర్ణనము

మనోరమా స్వరోచుల వివాహ వైభవము

వ. విడియించి యనంతరంబ యంతఃపుర కాంతాకరాంత తంతన్యమాన మణిభాజన నీరాజనమంగళంబు లంగీకరించి, ప్రియాంగనల సంభావించి, మగుడ నాస్థాన మండపంబున కేతెంచి మతంగ మంకి మంకణ మందపాల మరీచి మాండవ్య మార్కండేయాది మహామునుల రావించి, లగ్నంబు నిశ్చయించి, గగనచర జంఘాల కరప్రేషిత లేఖతరులేఖాముఖంబులఁ జిత్రరథ చిత్రాయుధ చిత్ర సేనాదులగు గంధర్వులను వరాహకర్ణ గజకర్ణ సుకేతు మాణిభద్ర ప్రముఖ యక్షులను రేవంత ప్రముఖ గుహ్యకులను మందార ముఖ్య విద్యాధరులను బిలిపించి, వినయపూర్వకంబుగా విత్తాధిపతికి విజ్ఞాపన పత్రిక లిఖియించి నిజప్రధానులం బంచి నలకూబరు రావించె నంత. 55

వ. ఇత్తెఱంగునం గరంగు నంతరంగంబులు గల కురంగాక్షుల యపాంగంబులం దుఱంగలించు సితేతర తరళతర దృగ్రోచుల నభంగ శృంగారరసవీచుల చాలునం బోలెఁ బొదువంబడి యాలంబిత చీనాంబర ప్రాలంబమాలికాచిత్రమ్ములగు నాతపత్త్రమ్ములు మెఱయఁ, బత్త్రమ్ముల డిగ్గి దుర్గాధిపతు లే మేమ యని త్రోపు త్రోపాడుచు వీచు వీచోపు లచ్చమ్ము లగు కౌముదీగుచ్ఛమ్ముల సంతరింప, నంతిక వైజయంతికలం గ్రాలువలువలం బొలయు చిఱుగరువలిం దూలు నీలాలకల యలక లుభయపార్శ్వస ముత్తుంగ మత్తమాతంగ మద సౌరభ సంగిభృంగ సంఘంబుల నెలయింప, నింపారుకలపంబు లబ్బాటునం బేటులెత్తి యొండొరుల యొత్తిడిన్‌ బొడిపొడియై యెగయు విసృమరపరాగపూరంబు చదల నెల్లెడ నుల్లెడ గట్టిన ట్టమర, దట్టదట్టమ్ముగ సాగు నాగరుల వాగారవమ్ములు నిగుడ, నెడవడక పొగడు పొగడికల కల కలమ్ములును, బుంఖానుపుంఖ శంఖభేరీపటహకాహళవేణు వీణాది వాదనధ్వానంబును, గల మధురకిన్నరీ క్వాణంబుల రాణంద్రాణఁ జెఱుచు విన్నాణంపుఁ గొల్పు టెలుంగులును, వేల్పు గాణలు పాడు లక్ష్మీనారాయణుల కల్యాణంపుఁబాటలం దీటుకొను తిన్నని రవంబులుం గలిసి బలిసికొను కోలాహలమ్ము లిమ్ముగ సందడుల నెడ గలుగం జడియు వేత్రహస్తుల ప్రశస్తతర సాహోనినాదంబు సంబంధించి పెంపొలయ నత్యంత కాంతంబయి నిరంతరగతిం గ్రంతనడవ, నడదివియలై మకుటార విందరాగంబులు వెలుంగ నలుగడల సామంత సందోహంబు క్రందుకొన మందమందగమనంబునం జను బృందారకవేదండంబు పై నుద్దండ తనుచ్ఛాయా కలాపంబు జంబేటి జంబాల కదంబకంబు డంబు విడంబింపఁ దిన్నని రవంబునం గలసి బలసిన కోలాహలంబు హంసాది విహంగమ హృదయంగమ రావంబును బెడంగువడ నడచు క్రంత నత్యంత దర్శనీయంబులై మెఱయు మంగళ ద్రవ్యంబుల నెడనెడఁ దీండ్రించు పుండ్రేక్షు దండంబులకడలఁ గడలుకొను పసరుటాకులడాలు శైవాలంబు, నందందక్రందుగా మండు చేదివియలు చెందొవలునుం గాఁ బార్శ్వద్వయ సముత్తుంగ మణిసౌధ వీథికారోదోఽంతరాళంబున గంధగజఘటా ఘనాఘనకాంతికధూళి మాగధ ప్రవాహంబునం గూలంకషంబగు నృపతిపథ యమునాహ్రదంబు గగన గంగావ గాహనాభ్యాసంబున నిండుకొనిపోవు నదియునుం బోలెఁ దనరఁ దన సముద్దామ తేజోభరంబునన్‌ జడిసిన మేరుగిరిమోరులుం బోలెఁ దీరుగలభుజంబులం దాఱుమాఱుగా నిడిన తారతారంపుఁ బంచసరంబులు దోరంతరహారంబులుఁ గేయూరహీరంబులుఁ గర కంకణ కురువిందకందళంబులుఁ గటికనకమేఖలాఘటితం బగుచేరు కరాచురీ మరకతంపుఁబిడిమెఱుంగులుం దఱిసి వెన్నెల క్రొన్నురువుల బోరన న్నగు నరపడుగు జిలుఁగుకంచుకంబున మించి వెలుపలం దోఁప మంచు గవిసిన రోహణమహీధరంబునుం బోలె రాజభవనాంగణంబుఁ జేర వచ్చె నంత నక్కడ. 71

వ. భూసురాశీర్వాదనాదంబులు రోదసి నిండ నభ్యంతర గృహంబునకుం దోడ్కొని పోవునప్పు డప్పుడమిఱేఁ డెడనెడం బుణ్యాంగన లొసంగు నీరాజనోపచారమ్ము లాదరించుచుఁ గక్ష్యాంతరద్వార దేశంబుల మంగళార్థంబుగా నిడినపూర్ణ కలశ ముకురాది పదార్థంబులఁ గనుంగొనుచుఁ దోరణ స్తంభాయమానరంభా తరు కిసలయోత్తాలతాళవృంతానిలంబులఁ గుంతలంబులు చలియింప మంథరగతిఁ గింపురుష వృషభుం డగు గంధర్వరాజప్రధానుం డొసంగు కైదండ గొని యల్లనల్లన నడచి పురోహిత బ్రాహ్మణ బంధుపురంధ్రీసందోహనీరంధ్రం బయి వైవాహిక క్రియారంభ సంభార సంభ్రమద్రంభాది మరుద్రంభోరువుల కలికి నునుసోగ పలుకుల కలకలంబునం గొలగొల మను కౌతుకాగారంబు సొత్తించి. 75

దేవతలు కట్నములు చదివించుట

వ. మఱియు రజత మహారజత శయ్యాసన భాజన డోలా కలాచికా ఘట కటాహ వీటికాపేటికాది గృహోపకరణంబులును, మరకత కురువింద పురుషరత్న పురందరమణి మౌక్తికాది మహారత్న ఘటిత కటక తులాకోటి కంఠి కాంగ దైకావళీ కాంచి కోర్మి కాది కలాప కలాపంబులును, విచిత్ర పేశల కౌశేయ చీనాంబర ధట్టంబులం బెట్టినట్టి తెట్టియలును, నమూల్యాగరు మృగమద సంకుమద కుంకుమ పటీర కర్పూర హిమాంబు పూరంబులు దట్టుపునుంగు నగరుసత్తును మంచిగందవొడి చాఁ దుదయ భాస్కరంబు లోనుగాఁగల పరిమళ ద్రవ్య సంభార పరం పరలును, జవ్వనంపుఁ గ్రొవ్వున నివ్వటిల్లి మవ్వంపువాతెఱలు వివ్వ నవ్వు నునుసోగ వెన్నెలలంగలసి పిసాళించు చంచల దృగంచల ప్రభలం బచారించి, మెఱుంగుఁ జన్నులఁ గన్నెతమ్మి మొగ్గల వన్నె నటమటించి, పెన్నెఱుల మెఱుంగుఁదుమ్మెదవన్నెఁ దటమటించి, నెన్నడుముల విన్నువెన్నుదన్ని, బటువుమిగిలి విటనికాయంబు రాయిడింబడి పుట పుటనైన కూలంకషచాటువులమాటకారి తనంబు మెఱసి నాగరికపుఁ బనుల గరగరికల గళరవచ్ఛలాలాపా చరణంబుల రవణంబుల మిసమిసలఁ బస గలిగి మేలిమైన కులుకుల రసికజనంబుల మనంబుల మరులుకొలుపం జాలి సురు చిరాభరణ భూషితంబగు పరిచారికా సహస్రంబును గూఁతునకు నరణంబుగా నిచ్చి మఱియును. 101

వ. అనిన విని జైమినిమునీంద్రుండు మీఁదటి వృత్తాంతం బానతీయ వలయు నని యడుగుటయును. 104

ఆశ్వాసాంత పద్య గద్యములు

గద్యము. ఇది శ్రీమదాంధ్ర కవితా పితామహ సర్వతోముఖాంక, పంకజాక్ష పాదాంబుజాధీన మానసేందిందిర, నందవరపుర వంశోత్తంస, శఠకోప తాపస ప్రసాద సమాసాదిత చతుర్విధ కవితామతల్లికాల్లసాని చొక్కయామాత్య పుత్త్ర పెద్దనార్య ప్రణీతంబైన స్వారోచిషమనుసంభవం బను మహా ప్రబంధంబునందుఁ బంచమాశ్వాసము.

షష్ఠాశ్వాసము

షష్ఠాశ్వాసము

వ. అవధరింపుము. శకుంతంబు లబ్బాదరాయణాంతేవాసి కిట్లనియె. నంత నొక్కనాఁడు. 2

మనోరమా స్వరోచుల ప్రథమ రాత్రి

వ. అట్లు కవియం దమకించి త్రస్తరులఁ గుస్తరింప నింపు గలిగియుమునుమున్న మనంబునం బొడమి యుండు నడలప్పుడు తలంపునం బాఱిన సమర్థుండగు నతనిచే నది తీర్పించుకొనం గల యదియై నవోఢ గావున మాటలం దేటపడం జెప్ప శంకించి స్త్రీ స్వభావంబునం దొరఁగు కన్నీరు కంకణక్రేంకృతులు మీఱ గోరఁబాఱ మీటుచు నూరకయున్నం గనుంగొని యవనిపతిపుంగవుం డంతరంగంబునం జెంగలించు గౌతుకాంకురంబు కరఁగువడ వెఱఁగుపడి యుద్వేగ సమన్వితుండై సంభ్రమించుచుఁ జెక్కుటద్దంబులు నొక్కి కురులు చక్కం ద్రోయుచుం "దోయజాక్షి! యక్షయానంద సంధాయకం బగు నిట్టి క్రీడాసమయంబున వగపునకుం గారణంబేమి? నా యెడం గల్ల యేమేనియుం బాటిల్లదుగదా! యెవ్వరే మప్రియంబు గావించి రెఱింగింపు వారిన్‌ దండించెద, నేమి సాధింప వలయుఁ జెప్పుమది వేధచే నున్న సాధించెద మదీయంబులగు నర్థజీవితంబులు భవదధీనంబు, లుమ్మలిక యింత యేటి" కనుటయు నబ్బోటి గ్రేఁటుచు నిట్లనియె. 9

చెలికత్తెల దుస్థితికి మనోరమ పరితాపము9

స్వరోచి విభావసీ కళావతుల రాజయక్ష్మను నివారించుట

తనవలన మృగపక్షి భాషాజ్ఞానము నెఱిగిఁ, తన్ను వివాహ మాడుమని విభావసి కోరుట

వ. ఆ సమయంబున. 25

వ. అట్లు వైచి చనుటయు నాఁకటం గటకటం బడుచుండి తీండ్రించు శశిమండలంబున వెడలు శిశిరకిరణప్రణాళికామిళదమృతరసగ్రాసంబునం జేసి కొన్ని పూఁటలం బుటపుటనైన నన్నుంగనుంగొని మునీంద్రుండు ప్రియం బంది నిజాశ్రమంబునకుం గొని చని శశి కళా సంవర్ధిత నగుటంజేసి నాకుం గళావతి యను నామం బిడి పెనుచుచుండ నేనును జనక సేవాపరతం బ్రవర్తిల్లు చుండునంత. 39

వ. అట్టి యెడం దన మనోరథంబు విఫలం బగుటకుఁ గ్రోధాంధుండై న న్నభిలషించు గంధర్వుం డిట్లనియె. 48

వ. అంతం దెలతెల వేగుటయుఁ బ్రభాతసమయంబున. 52

వ. అని రహస్యంబుగా నవ్విద్య నాకు నుపదేశించి ముక్కంటి వాల్గంటి మింటిచొప్పునం జనియె. నేనును దద్వచనామృతా స్వాదనంబ యూఁతగాఁ బ్రాణంబులు వట్టుకొని యున్నదాన. నా స్వరోచి నీవ కాఁ దలంచెద, వంచనాలాపంబు లుడిగి య ప్పద్మినీ విద్యారత్నంబుతోఁ గూడ నన్నుం బరిగ్రహింపు మనిన నంగీకరించి య మ్మహీవిభుండు. 58

విభావసీ కళావతులకుఁ బెండ్లి యగుట

స్వరోచి భోగపరత, హంసీచక్రవాకుల విమర్శ

వ. అని పలుకు నమ్మరాళలోలనయన పలుకు లాలంబుచేసి చక్రవాకి యిట్లనియె. 68

హరిణము స్వరోచిని గర్హించుట

చ. బరువన కింతులం దనకుఁ బల్వుర గూర్చుట భోగవాంఛఁగా కరయఁగ నొండు గాదు ధన మన్న ధ్రువంబుగ నంగనాజనో త్కరసముపార్జితం బటులు గావున వీనికి లే దిహంబునుం బరమును నన్ను నట్ల పఱుపం బనిలే దిది చెప్ప నేటికిన్‌. 80

వ. తదనంతరంబ క్రమక్రమంబున మనోరమయందు విజయుండును విభావసియందు మేరునందనుండును, కళావతియందు విభావసుండును నను నందనులం గాంచి పద్మినీ విద్యాప్రభావంబునం బాకశాసన దిశాముఖంబున విజయునకు విజయాఖ్యపురంబును, గిన్నరేశ్వర హరిదంతంబున మేరునందనునకు గంధవతి యను పుట భేదనంబును, దక్షిణంబున విభావసునకు ధారాహ్వయోదార మహా నగరంబునుం గల్పించి యనల్ప విభవంబున నక్కుమారుల నప్పట్టణంబులకుఁ బట్టంబుగట్టి కృతార్థుండై యొక్కనాఁడు. 84

వ. ఆసమయంబున. 86

హరిణీ రూపమున వచ్చిన వనదేవత స్వరోచిని బ్రసన్నుని జేసికొనుట

వనదేవతా సౌందర్యాభివర్ణనము

దేవతల పంపున వనదేవత స్వరోచితోఁ గ్రీడించుట

స్వారోచిషుని తపమునకు మెచ్చి శ్రీ మహావిష్ణువు సాక్షాత్కరించుట

స్వారోచిషుని భగవన్నుతి

దశావతార స్తవము

వ. అని ప్రస్తుతించినం బ్రసన్నుండయి పాంచజన్యధరుండు వాత్సల్యంబున వత్సా! వరంబు వేఁడు మనుటయుం బ్రసాదం బని స్వారోచిషుం డిట్లనియె. 117

ఫలశ్రుతి

ఆశ్వాసాంత పద్యగద్యములు

గద్యము. ఇది శ్రీ మదాంధ్రకవితాపితామహ సర్వతోముఖాంక పంకజాక్ష పాదాంబుజాధీన మానసేందిందిర నందవరపుర వంశోత్తంస శఠకోప తాపస ప్రసాదసమాసాదిత చతుర్విధ కవితామతల్లి కాల్లసానిచొక్కయామాత్య పుత్త్ర పెద్దనార్య ప్రణీతంబైన స్వారోచిష మనుసంభవం బను మహా ప్రబంధంబునందు సర్వంబును షష్ఠాశ్వాసము.

Valid XHTML 1.0 Transitional

Valid CSS!